Дигиталниот аутизам е развојна состојба кај децата која се јавува поради зависност од екраните и се манифестира преку тешкотии во комуникацијата, повторувачки и стереотипни дејства, но за разлика од „класичниот“ аутизам, што е трајно нарушување, детето со овој облик е можно да се врати на уреден развоен пат.
Дигиталниот аутизам или екранизам може едноставно да се објасни како зависност од секаков вид екрани – мобилни телефони, ТВ, компјутери, таблети, вели психологот од Психијатриската болница за деца и младинци во Загреб Ивана Билиќ.
Таа додава дека нарушувањата се манифестираат до третата година од животот на детето.
„Знаеме дека причината за дигиталниот аутизам е прекумерната употреба на екрани и тоа не започнува стриктно од најрана возраст.
Пред да развие зависност од екранот, мозокот на детето е редовно прекумерно стимулиран со користење на екраните, а тоа предизвикува стрес во мозокот“, објаснува таа.
„Класичниот“ аутизам е невро-развојно пореметување и е трајна состојба кај личноста чие функционирање може да се подобри со различни терапевтски интервенции.
Започнува во раното детство и се манифестира преку тешкотии во комуникацијата и социјалното функционирање, повторувачки и стереотипни обрасци на однесување, ригидност во размислувањето, присуство на специфични интереси“, вели Билиќ.
Едукативната рехабилитаторка Јелена Петрановиќ, вработена во градинката „Пјерина Вербанац“ во Лабин, Хрватска, објаснува дека „класичниот“ аутизам не е „излечив“ за разлика од дигиталниот аутизам кој е од реверзибилен тип, односно можно е да се врати детето на уреден развој.
Се разбира, со адекватни интервенции, доколку се реагира на време.
„Симптоматски, детето со дигитален аутизам се однесува како да припаѓа на аутистичниот спектар, односно има слабо или воопшто нема развиени говорни и комуникациски вештини – не реагира на своето име, не воспоставува контакт со очите, па дури и невербално не комуницира за неговите потреби“, објаснува таа.
Петрановиќ вели дека, дури и ако е развиен говорот, тоа се претежно таканаречени сценарија или ехолалија, т.е. нефункционално повторување на текстови од цртани или од игри.
„Детето често се изолира и не комуницира со другите деца бидејќи нема развиени социјални вештини, а и самата игра е неразвиена“.
Тоа не користи играчки функционално, туку исклучиво за истражувачки цели – ги фрла играчките или, на пример, само ги врти тркалата на автомобилот-играчка без да го вози.
Дополнително, детето има слабо развиено и расеано внимание, а можеби и некои форми на агресивно однесување поради неможноста да ги изрази сопствените потреби и намалената емоционална регулација како последица од зависничкот модел на однесување.
Последици од нетретиран дигитален аутизам
Доколку родителите ги препознаат симптомите на дигитален аутизам кај своето дете, Билиќ вели дека можат да се обратат до надлежниот педијатар или стручната служба на градинката/училиштето, кој ќе ги советува и евентуално ќе го упати на дополнителни прегледи или терапевтски процедури.
Таа советува во овој случај да го ограничат детето да ги користи сите екрани и да бидат доследни во спроведувањето на одлуката колку и кога смее да ги користи.
За нив е исто така корисно со сопствен пример да покажат кога и колку е соодветно да се користи технологијата.
Петрановиќ додава дека логопедските и рехабилитационите третмани се покажале како ефикасни методи – Floor time, АБА терапија, вклучување на децата во градинка доколку не ја посетувале и разни други спортски или социјални активности.
Појаснува дека терапиите се успешни доколку има навремена реакција и доколку родителите соработуваат со стручните лица.
„Терапиите немаат ефект ако детето продолжи да поминува време пред екраните дома и родителите генерално не ги следат упатствата и советите на експертите“, додава.
Случај од праксата
Таа опишала и случај со момче кое било изложено на мобилни телефони и таблети уште од шестмесечна возраст.
„Иако имаше исклучително весела природа, тој не комуницираше со други деца, воопшто не си играше со играчки и имаше многу слабо развиени говорни и јазични вештини.
Родителите реагираа кога детето, тогаш тригодишно, кое било во пред мобилниот телефон, исклучително опасна ситуација, не го кренало погледот од екранот.
Тие се обратиле до експертите и целосно ги укинале екраните.
По две години логопед и рехабилитациона терапија, момчето целосно ги усвоило правилните развојни обрасци“, опишала Петрановиќ.
Таа додала дека ова е пример на родители кои навистина не биле свесни за штетните ефекти на екранот и реагирале навреме.
Билиќ вели дека во секојдневната работа речиси често може да забележи како децата поминуваат сè повеќе време на мобилните телефони и интернетот, но и на сите други екрани.
„Во споредба со претходните години, ми се чини дека тоа време е подолго“, вели таа.
Објаснува дека последиците од изложувањето на екраните се потешкотии во учењето и меморијата, вниманието, спиењето, пореметувањата во однесувањето (насилни реакции, агресивност, помала толеранција за фрустрација) и нарушувања во регулирањето на емоциите.
„Во пракса, потешкотиите со вниманието и концентрацијата, графомоторните способности и нечитливиот ракопис, тешкотиите во односите со врсниците, функционирањето на семејството, агресивните испади, па дури и депресивните и анксиозните растројства се сè почести во практиката, и кај помалите и кај постарите деца“, објаснила Билиќ.