Иницијативата е способност да се започне, да се иницира нешто независно, подготвеност да се направи првиот чекор, како и одговорност за тоа, да се истрае во започнатата активност. Иницијативата е кога „препознавам и правам нешто што мислам дека треба да се направи пред некој да го побара тоа од мене“. За ова и за тоа како стиловите на родителство влијаат врз иницијативата на децата, пишува Јована Папан, тренер за родителство.
Стиловите на родителство играат важна улога во развојот на иницијативата кај децата, влијаејќи на нивната способност да донесуваат независни одлуки, проактивност и мотивација за преземање ризици. Современите истражувања покажуваат дека различните пристапи кон родителството – авторитативен, авторитарен, попустлив и занемарувачки – имаат специфични ефекти врз развојот на овие особини.
Еве како секој од овие стилови влијае врз децата:
Авторитативен стил на родителство
Карактеристики: Комбинација од високи очекувања и топла, поддржувачка комуникација. Родителите поставуваат јасни граници, но охрабруваат автономија и независност.
Влијание врз иницијативата и иницијативноста: Децата израснати во авторитативна средина често покажуваат највисоки нивоа на иницијатива и иницијативност. Овој стил поттикнува самодоверба, способност за донесување одлуки и мотивација за преземање ризици.
Иницијативата цвета кај децата кога се охрабрува потребата за авантура преку игра, без разлика колку глупави може да им изгледаат постапките на детето на родителите. Истражувањата покажуваат дека децата од такви семејства имаат поголема самодоверба и подобри социјални вештини, што придонесува за нивната подготвеност да преземат иницијатива во училиште и социјални ситуации.
Студија објавена во 2014 година во „Parenting: Science and Practice“ дополнително покажува дека авторитативните родители кои ја поттикнуваат автономијата ја зголемуваат веројатноста децата да развијат претприемнички особини, како што се проактивност и иновативност, за 30% во споредба со другите стилови на родителство.
Авторитарен стил на родителство
Карактеристики: Висока контрола, строги правила, ограничена емоционална топлина и мал простор за автономија на детето.
Влијание врз иницијативата и иницијативноста: Овој стил често негативно влијае на развојот на иницијативата. Децата може да бидат послушни, но им недостасува спонтаност и самодоверба да преземат иницијатива поради страв од казна или критика.
Се јавуваат вина и срам за иницијативата – чувство дека е погрешно или несоодветно да се иницира нешто според сопствениот модел, дека тоа ќе предизвика неодобрување.
Така, се создава карактерниот став „Ако не иницирам, ако не се истакнувам, ако не го подадам вратот… ќе бидам безбеден“.
Последиците од вината врзана за иницијативата честопати се манифестираат многу подоцна, во форма на самоограничување што го спречува поединецот да живее според својот внатрешен потенцијал или моќта на својата имагинација. Бидејќи се навикнати некој друг да донесува одлуки наместо нив, децата од авторитарни семејства имаат тенденција да се потпираат на надворешни инструкции, а не на внатрешна мотивација.
Попустлив стил на родителство
Карактеристики: Високо ниво на топлина, но ниско ниво на контрола и дисциплински правила. Родителите се попустливи и често избегнуваат поставување граници.
Влијание врз иницијативата и иницијативноста: Попустливиот стил може да ја поттикне креативноста и независноста, но често води до недостаток на самодисциплина, што може да ја ограничи иницијативата во структурирани средини. Децата не развиваат емоционална регулација и контрола на импулсите, не ја зајакнуваат својата волја, способноста да истраат во задачата подолго време, ниту толеранцијата кон фрустрацијата, способноста да го одложат задоволството и да издржат непријатност на патот кон постигнување на целта.
Затоа, кога се сомневаме во нашата способност да истуркаме нешто до крај, помала е веројатноста да се обидеме – стравот од неуспех или тешкотии нè тера да се откажеме пред дури и да се обидеме.
Според истражувањата, децата од вакви семејства може да имаат проблеми со почитувањето на правилата и авторитетот, што може да влијае на нивната способност успешно да преземат иницијатива во училишен или професионален контекст. Сепак, овие деца може да покажат високо ниво на креативност во помалку формални ситуации.
Занемарувачки стил на родителство
Карактеристики: Ниско ниво на топлина и контрола. Родителите се слабо вклучени во животот на детето и не поставуваат јасни правила.
Влијание врз иницијативата и иницијативноста: Овој стил има најнегативно влијание врз иницијативата. Децата од вакви семејства често имаат ниска самодоверба и немаат мотивација да преземат иницијатива, бидејќи им недостасува емоционална поддршка и структура.
Истражувањата покажуваат дека ваквите деца можат да развијат отпорност, но често страдаат од анксиозност, ниска самодоверба, недостаток на социјални вештини и мотивација за претприемнички активности. Децата може да развијат независност од потреба, но без родителска поддршка тие ретко покажуваат проактивност во социјални или образовни контексти, на пр. тие избегнуваат учество во групни активности или преземање водство во училиште.
Недостатокот на иницијатива кај децата е особено очигледен во овие летни месеци, кога денот на детето не е регулиран од активности осмислени и наметнати од други, и кога, доколку им недостасува внатрешен мотиватор, се соочуваат со проблемот на досада и апатија.