Порано за 8 Март правевме честитки за мајките и за наставничките и се натпреварувавме чија ќе биде поубава. Ама ги правевме сами, а не чинеа колку што чини блокче со колаж хартија, по некое лепаче и фломастери. На мајка ми ѝ купувавме секогаш цвеќе, а татко ми знаеше да ја изненади и со нешто повеќе, нешто што секако знаеше дека ѝ треба. Или, уште почесто, ќе ни дадеше пари на мене и на сестра ми и ќе ни кажеше да ѝ купиме нешто од сите. Еден од подароците што најдолго ги употребуваше беше капутот со муф. Го носеше со години. Таа многу сакаше рози и мимози, ама градината ѝ беше полна со рози, па најчесто ѝ купувавме мимози. Каранфили и украсни чинии добиваше на работа.
Кога јас станав мајка, имав таква аверзија кон празникот што на син ми му беше страв да ми даде подарок. Не знам зошто и како се случи тоа, ако некогаш почнам да одам на психијатар веројатно ќе дојдеме до сржта на „проблемот“, ама знам дека овој ден ме оптоварувал од секогаш. Цел ден ти честитаат, а треба да честиташ и ти. Многу често честитките стасуваат од оние на кои по редот на нештата, ако си помлад нели, треба да им честиташ прво ти. Како и да е, сега, со социјалните мрежи, наместо да е олеснето и честитките да не ти одземаат многу време, тие се побројни од кога било. Па да, сега ти честитаат и луѓе, особено жени, кои си ги сретнал и само еднаш-двапати во живот, а не е културно да не возвратиш. Па така, имаш постојано, тит-тит, цинг-цинг, ѕрн-ѕрн и отиде мислата. А треба да се работи, нели? Мислам, треба да работиме ние кои не сме во државна институција каде што веројатно се слави уште од сабајле, прво со кафето, после со софра.
Да не бидам погрешно разбрана, не би се менувала за таква работа, мислам, како би издржала целодневна прослава со сите салтанати.
А да, кога почнав да одам на работа, речиси секогаш сите жени за 8 март добивавме по еден цвет, од колегите. Многу ми беше срам кога си одев накај дома, ама го носев, ѝ го подарував на мајка ми.
Син ми пак, одамна веќе не ми купува ништо за 8 март, ама се уште ми го честита, онака полушеговито, за да може во секое време да каже дека се шалел, ако лошо изреагирам. Ама пак ќе ми донесе нешто, демек, онака, случајно баш тој ден се сетил дека сакал да ми го даде, инаку, одамна го имал или планирал да го направи. Да, најчесто ги прави своите подароци. Можеби затоа и стана уметник-скулптор, за да може да се вади за подароците, демек, не бе, не сум ти купил, знам дека ти не славиш 8 Март, ама нели сакаше да ти направам ваков држач за свеќи, столна лампа, приврзок за клучеви….што и да е …И морам да признаам, си најде супер начин за да си нема проблем со својата „луда“ мајка, а да си нема ниту грижа на совест дека ја оставил без подарок додека сите други им подаруваат нешто на своите мајки.
И нема врска, никогаш не сум била во кафана за 8 март, ама ако се погоди да поминувам покрај кафана полна со испотени жени кои паѓаат во кома слушајќи некои за моето уво надразнувачки звуци, е навистина добивам мачнини.
И да не излезе дека не почитувам, знам дека е овој ден важен и дека треба да се одбележи, понекогаш со црвени каранфили, некаде со виолетови срца, но 8 Март се слави во многу земји во светот.
И секоја година се прашуваме истото, дали овој ден треба да е повеќе прослава или протест? Како треба да се одбележува, а да не се сведе на „осмомартовски лумперај“?
Повеќе од еден век луѓето ширум светот го одбележуваат 8 март како посебен ден за жените, па еве и малку историја за тоа зошто се прославува токму на овој ден?
Зошто токму 8 Март?
Овој ден потекнува од работничкото движење, а Обединетите нации го препознаа како годишен настан. Семето на неговото создавање било посеано во 1908 година, кога 15.000 жени прошетале низ Њујорк барајќи пократко работно време, повисоки плати и право на глас. Една година подоцна, Социјалистичката партија на Америка го прогласила првиот Национален ден на жената. Идејата да се воспостави меѓународен празник потекнува од жена по име Клара Цеткин, комунистка и борец за правата на жените. Таа го предложила во 1910 година на Меѓународната женска конференција во Копенхаген. На конференцијата присуствувале 100 жени од 17 земји и тие едногласно го прифатиле предлогот. На меѓународно ниво, Денот на жената првпат бил прославен во 1911 година во Австрија, Данска, Германија и Швајцарија. Стогодишнината од прославата беше прославена во 2011 година, така што оваа година практично го прославуваме 111-тиот Меѓународен ден на жената. Сè стана официјално кога Обединетите нации почнаа да го слават овој ден во 1975 година. Првиот слоган усвоен од Обединетите нации во 1996 година беше „Прославување на минатото, планирање на иднината“. Меѓународниот ден на жената стана повод да се прослави колку жените постигнале во општеството, политиката и економијата. Поради политичките корени на овој ден, се организираат штрајкови и протести за да се укаже на сѐ уште присутната нееднаквост.
Првичната идеја на Клара не вклучувала фиксен датум. Тој датум бил избран по штрајкот организиран за време на Првата светска војна, 1917 година, кога Русинките барале „леб и мир“ – и по четири дена, царот бил принуден да абдицира, а привремената влада им дала на жените право на глас. Датумот кога се одржал штрајкот на жените според јулијанскиот календар, кој тогаш се користел во Русија, бил 23 февруари, недела. Овој датум е 8 март во Грегоријанскиот календар – и се слави тогаш и денес.
Боите на 8 Март
Виолетовата боја често се поврзува со Меѓународниот ден на жената бидејќи симболизира „правда и достоинство“. Боите на Меѓународниот ден на жената се виолетова, зелена и бела, се наведува на веб-страницата на Меѓународниот ден на жената.
„Зелената ја симболизира надежта. Белата ја претставува чистотата, иако е контроверзен концепт.
„Овие бои потекнуваат од Женската социјална и политичка унија во Велика Британија во 1908 година“, се вели на страницата.
Како се слави Денот на жената оваа година?
Меѓународниот ден на жената е национален празник во многу земји, како што е Русија, каде што продажбата на цвеќиња се удвојува во текот на три или четири дена околу 8 март. Во Кина, на 8 март, многу жени добиваат половина слободен ден од работа, како што препорачал Државниот совет. Во Италија, Меѓународниот ден на жената – Festa della Donna, се слави со подарување пупки од мимози. Потеклото на оваа традиција не е јасно, но се верува дека започнала во Рим по Втората светска војна. Во Америка, месец март е месец на историјата на жените. Претседателскиот проглас кој се издава секоја година ги слави достигнувањата на Американките.
Која е темата на 2023 година?
Целта на оваа тема е да се препознае и почитува придонесот што жените и девојките го даваат во технологијата и онлајн образованието.
Оваа година, Меѓународниот ден на жената ќе се осврне и на влијанието на дигиталниот родов јаз врз нееднаквоста на жените и девојчињата, бидејќи ОН проценуваат дека, ако ништо не се преземе, недостатокот на пристап на жените до онлајн светот до 2015 година ќе резултира со загуба од 1,5 билиони долари бруто домашен производ во земјите со низок и среден приход.
Но, има и некои други теми.
Веб-страницата за Меѓународниот ден на жената – која тврди дека е дизајнирана да „обезбеди платформа која ќе донесе позитивни промени за жените“ – ја избра темата #EmbraceEquity, при што организаторите и настаните сакаат да ги „преиспитаат родовите стереотипи, да укажат на дискриминацијата, да свртат внимание на пристрасноста и да бараат инклузија“.
Зошто ни е потребно?
Во изминатата година, жените во многу земји како Авганистан, Иран, Украина и САД се бореа за своите права во услови на војна, насилство и политички промени во нивните земји.
Во Авганистан, враќањето на талибанците на власт го спречи понатамошниот напредок во човековите права – на жените и девојките сега им е забрането високо образование, работа на повеќето работни места надвор од домот, да патуваат на долги растојанија без машка придружба и им е наредено да ги покриваат лицата во јавност .
Во Иран, протестите беа поттикнати од смртта на Махса Амини, 22-годишна жена која беше уапсена од полицијата за морал во Техеран на 13 септември 2022 година, поради наводно кршење на строгите правила на Иран со кои се бара од жените да ја покриваат косата со шамија.
Оттогаш, демонстрациите продолжија низ целата земја, при што многу Иранци – и жени и мажи – бараат поголеми права за жените и промена на сегашното политичко раководство.
„Жени, живот, слобода“, гласеше слоганот на протестот.
Властите ги претставија како „немири“ и одговорија со сила. Загинаа повеќе од 500 луѓе.
По инвазијата на Украина од страна на руските сили на 24 февруари 2022 година, ОН објавија дека родовиот јаз во достапноста на храна, неухранетост, сиромаштија и зголеменото родово базирано насилство се влошиле во Украина и ширум светот поради скоковите на цените и недостигот предизвикани од војната.
На 24 јуни 2022 година, Врховниот суд на САД ја поништи пресудата во случајот Ро против Вејд, историски закон кој ги штитеше правата на Американките да имаат абортус, предизвикувајќи масовно незадоволство и демонстрации во САД.
Голем број Американки побараа помош за прекинување на бременоста во Мексико, каде што историската пресуда во 2021 година практично го декриминализираше абортусот.
Во последните неколку години, сепак, видовме напредок.
Во ноември 2022 година, Европскиот парламент го усвои законот по десетгодишна борба за поголема застапеност на жените во одборите на јавните претпријатија до јули 2026 година.
„Има доволно жени квалификувани за највисоките позиции и со помош на нашиот нов европски закон, ќе се погрижиме тие да имаат реални можности да стигнат до нив“, објави ЕУ.
Во тоа време, законите за родителско отсуство беа унапредени во Ерменија и Колумбија, а Шпанија донесе закони за поддршка на менструалното здравствено отсуство и проширување на пристапот до абортус.
Меѓународниот олимписки комитет објави дека Зимските олимписки игри во Пекинг во 2022 година биле најбалансирани меѓу половите досега, со тоа што 45 отсто од учесниците се жени.
Иако не беше постигната вистинска родова еднаквост, новите упатства промовираа порамномерно покривање на женскиот спорт.
Светското првенство за жени е дополнително проширено – сега учествуваат 36 репрезентации.
Во пресрет на турнирот, Фудбалската федерација на САД постигна историски договор за подеднакво плаќање на машките и женските тимови, што ја прави првата во спортот која вети еднаква плата за двата пола.
Фудбалерките поднесоа голем број тужби и жалби за нееднаквост во платите, борејќи се за своите права повеќе од пет години.
Патем, дали постои меѓународен ден на мажите?
Тој навистина постои и е на 19 ноември. Но, се слави само од деведесеттите години на минатиот век и не е признаен од Обединетите нации. Луѓето го слават во повеќе од 80 земји во светот. Според организаторите, денот ги слави „позитивните вредности што мажите ги придонесуваат за овој свет, за нивните семејства и заедници“ и има за цел да ги истакне позитивните примери, да укаже на благосостојбата на мажите и да ги подобри родовите односи.
Конечно, денес и онака нема веќе машко-женско, среќен 8 Март на сите!