Бројката на лица со нарушувања од аутистичниот спектар под 18 години, кај нас е помала во споредба со другите земји во Европа и Америка, што експертите го објаснуваат со недостигот на препознавање и дијагноза на различни возрасти.
Затоа родителите треба да се едуцираат да можат да препознаат дали нивното дете можеби е во спектарот на аутизам и навреме да интервенираат.
Што е аутизам?
Како што објаснуваат, нарушувањето на аутистичниот спектар се однесува на група невроразвојни нарушувања кои се јавуваат во раното детство и траат во текот на животот. Обично започнува до тригодишна возраст, иако во повеќето случаи може да се дијагностицира само на подоцнежна возраст, кога се зголемуваат барањата на социјалната средина во која престојува детето. Најважните карактеристики на аутизмот се манифестираат токму во областа на социјалната комуникација и интеракција и како ограничени и повторувачки обрасци на однесување, интереси и активности.
„За лице на кое му е дијагностицирано нарушување од аутистичниот спектар на нарушувања, велиме дека е невроразлично, што значи целиот негов начин на функционирање – начинот на кој го доживува светот преку неговите сензации, начинот на кој размислува и заклучува, начинот на кој создава односи со другите луѓе и слично. Исто така, не може да се случи во одреден момент детето да излезе од аутизам, тоа е доживотна состојба. Терминот спектар се користи затоа што аутизмот се манифестира на различни начини и интензитети кај секој човек.
Ова се симптомите поради кои родителите најчесто се сомневаат во аутизам
Бидејќи во поголема мера симптомите се препознаваат веќе на рана возраст, родителите најчесто се јавуваат кога се загрижени за отсуството на говор, но секогаш постои значително отстапување во развојот на комуникацијата што секогаш му претходи на развој на говорот, најчесто во вид на недостаток на соодветен контакт со очите.
Ако говорот е развиен до одреден степен, детето не го користи доволно во функција на комуникација.
Други симптоми кои треба да се споменат се дефицит во реципрочната комуникација помеѓу лицето/детето и друго лице. Ова се однесува на намалено споделување на сопствените емоционални состојби со другите, намалена употреба на невербална комуникација во социјалната интеракција или е тоа невообичаено интегрирано. Присутна е тешкотија или невообичаено започнување, одржување или прекинување на социјалната интеракција, а има потешкотии во развојот на говорот и јазикот (изразување и разбирање).
Понатаму, може да бидат присутни симптоми на повторувачки или стереотипни моторни дејства, во говорот или во употребата на предмети. Инсистирање на позната рутина и бурно реагирање доколку се прекине или смени, но и крајно ограничени интереси кои се невообичаени по интензитет. Кај најмалите деца има и некои специфични симптоми.
Симптомите кои родителите на најмалите деца ги забележуваат почесто се невообичаена сензорна обработка, односно хиперсензитивност или намалена чувствителност во одредени сензорни модалитети (на пример, бучава, светлосни дразби, одредена храна) или се случува во истиот модалитет детето да ги покаже и двете – зголемена и намалена чувствителност. Слаба или никаква способност за имитација на возрасните (насмевка, движење) и незаинтересираност за игра која е стереотипна, невообичаена и не вклучува никого освен самото дете, исто така може да бидат предупредувачки знаци.
Колку време е потребно од препознавање на симптомите до потврдување на дијагнозата?
Дали детето има нарушување на спектарот на аутизам и каде е на спектарот, во зависност од сериозноста на симптомите и потребната поддршка, може да се утврди само со тестирање со инструментите предвидени за ова и со клинички преглед од ментално здравје, специјалист. Тимот од експерти кој е важен за донесување заклучок треба да вклучува психолог, логопед и/или едукативен рехабилитатор и психијатар. Меѓу дијагностичките инструменти, таканаречениот златен стандард е ADOS-2 (набљудувачки протокол за дијагноза на аутизам), но покрај резултатите од споменатиот тест, клинички преглед, земајќи ги предвид анамнестичките податоци, по можност мислењето на градинката или училиштето доколку детето е вклучено во воспитно-образовниот систем. Дури тогаш може да се постави дијагноза која официјално ја доставува лекар.
Дијагнозата се поставува врз основа на однесувањето на детето или возрасното лице, а повеќето родители обично реагираат на време. Се зависи од појавата на симптомите, односно дали се видливи од самиот почеток, поточно пред првата година или пак ќе се појави некаква регресија која најчесто се јавува околу втората година од животот на детето.
Важно е да се започне со интервенцијата што е можно порано
Најважно е да се започне навреме со интервенцијата за да се олесни функционирањето на детето, но и разбирањето на родителите за неговите потреби.
Кога интервенцијата се применува на рана возраст, односно во првите шест години, нејзиниот ефект е поголем врз развојот на комуникацијата, јазикот, а потоа и на социјалната интеракција и емоционалната регулација.
Бројни студии покажуваат дека интервенцијата веќе во првите три години од животот на детето придонесува за развој на психомоторните способности на детето, додека доцнењето во препознавањето и интервенцијата негативно влијаат на независноста на детето, интеграцијата во средината во која живее и општиот квалитет на животот на детето и семејството.
Бидејќи семејството е многу важно во процесот на зајакнување на способностите на детето, раната интервенција вклучува поддршка и едукација на родителите за тоа како тие можат (преку игра, интеракција, секојдневни активности) да му помогнат на детето. Иако овде спомнуваме поддршка од најмала возраст, интервенцијата може да им помогне на детето и на семејството во која било фаза од животот, па затоа е корисна и доколку нарушувањето се дијагностицира подоцна во животот.