Во дигиталната ера, екраните се насекаде – во дневната соба, во џебот, на масата за јадење, па дури и во количката на бебето. Многу родители, често несвесно или од практични причини, им дозволуваат на своите бебиња и мали деца да гледаат телевизија или да слушаат детски програми и песни. Но што велат науката и какви се стручните препораки, особено кога станува збор за деца до две години?
Најважен е развојот на мозокот во првите две години
Мозокот на новороденчето не е целосно развиен – напротив, токму во првите 1000 дена од животот (односно од бременоста до втората година) се случуваат најинтензивните невролошки и сензорно-моторни развои. Милијарди синапси (врски меѓу невроните) се формираат како реакција на сензорните и емоционалните искуства на детето. Овие искуства мора да бидат конкретни, реални, поврзани со директна интеракција – со лице, глас, допир, движење, а не со абстрактни или едностранo насочени стимулации какви што се телевизиските содржини.
Пасивна стимулација без социјална интеракција
Бебињата учат преку реципрочна комуникација – кога некој им зборува, им одговара, ги гледа во очи. Телевизијата, дури и со „бебешки“ содржини, не овозможува ваква интеракција. Таа е пасивна и еднонасочна, а токму интерактивноста е клучна за развој на јазикот, разбирањето и емоционалната безбедност.
Преголема и несоодветна сензорна стимулација
Брзите слики, гласните звуци, брзиот ритам и често нереалистичните визуелни ефекти ја оптоваруваат незрелата нервна мрежа кај бебињата. Наместо да го поттикнува вниманието, ваквото искуство го фрагментира, предизвикувајќи понекогаш и симптоми слични на хиперактивност и вознемиреност.
Нарушување на способноста за концентрација и игра
Истражувањата покажуваат дека децата кои рано и често се изложени на екрани, подоцна имаат потешкотии со фокусирање, самостојна игра и одржување на вниманието, а тоа директно влијае врз нивниот училишен и социјален развој.
Одложен говор и когнитивен развој
Американската академија за педијатрија и Светската здравствена организација препорачуваат нула изложеност на екрани до 2 години, токму поради поврзаноста помеѓу гледањето телевизија и одложениот развој на говорот, намалената способност за именување, разбирање инструкции и развој на креативност.
А што е со слушањето на телевизорот во заднина?
Дури и само слушањето телевизија или видео, без гледање, е проблематично. Бучавата и звуците ја намалуваат можноста детето да ги разликува и учи зборовите, особено ако нема доволно интеракција лице-в-лице со возрасните. Тоа може да предизвика и сензорно преоптоварување, што резултира со раздразливост, нарушен сон и анксиозност.
Зошто родителите сепак ги изложуваат бебињата на екрани?
Понекогаш од незнаење, понекогаш од замор или потреба за „10 минути мир“, родителите посегнуваат по екраните како дигитална дадилка. Иако е разбирливо, ова не треба да биде норма. Секој момент пред екранот е одземен од можноста за важна интеракција, движење, игра и учење од вистинскиот свет.
Значи, изложеноста на телевизија, видео и звучни содржини од екрани кај деца до 2 години не е препорачлива и носи потенцијални долгорочни ризици по развојот на мозокот, говорот и однесувањето. Наместо тоа, децата во оваа возраст имаат најголема потреба од присуство, внимание, допир и љубов. Најдоброто нешто што можете да му го дадете на вашето бебе не е едукативно видео, туку вистински контакт – вашиот глас, поглед, насмевка и време.