Нова ера во борбата против Алцхајмеровата болест: Антитела за „чистење на ѓубрето во мозокот“ спакувани во лекови

Професор Ненад Богдановиќ, извонреден научник, доктор и пред сè, човек. Со душа го чекаме неговото предавање на II Тематска конференција за деменции и невродегенерација, годинава од 26-29 октомври во Охрид, вели д-р Габриела Новотни, невролог и претседател на Институтот за Алцхајмерова болест, најавувајќи го својот колега од Шведска. Она што е најинтересно кога станува збор за д-р Богдановиќ е тоа што овој професор по геријатрија со хрватско потекло на Институтот Каролинска и Универзитетската болница Каролинска во Стокхолм, учествуваше во развојот на револуционерен лек за Алцхајмер.

Откако на почетокот на оваа година во САД беше одобрен лек за Алцхајмерова болест леканемаб, шведскиот неврогеријатар Ненад Богдановиќ изрази уверување дека наскоро тој ќе биде одобрен и во Европа како прв лек против оваа тешка деменција. Европската агенција за лекови (ЕМА) веќе добила барање за евалуација на овој лек.

„Очекувам одобрување во декември бидејќи има голем здравствен и политички притисок за одобрување на лекот во Европа“, вели во интервју за Хина д-р Богдановиќ.

Лекот се продава во САД под името leqembi и содржи антитела кои ги отстрануваат плаките или наслагите на токсичниот бета амилоид протеин од мозокот. Богдановиќ вели дека развојот на овие антитела започнал во нивната лабораторија во Каролинска, но јапонската фармацевтска компанија Еисаи и американската Биоген ги завршиле клиничките испитувања. Според првите проценки, годишната терапија чини околу 26.500 долари.

Нова ера во борбата против Алцхајмеровата болест
Тој исто така забележува дека пред еден месец компанијата Ели Лили известила за позитивните резултати од својот лек – донанемаб. Исто така станува збор за антитела кои ги чистат амилоидните плаки во мозокот, а производителот тврди дека тоа го забавува развојот на Алцхајмерова болест за околу една третина од времето. „Американската администрација за храна и лекови (ФДА) сè уште не го даде својот последен збор за донанемаб. Очекуваме до крајот на јули да ги одобрат и овие нови антитела за „чистење ѓубре во мозокот“, вели Богдановиќ, кој пред петнаесет години лично се вклучи во развојот на првите антитела против Алцхајмерова болест во компанијата „Wyeth and Pfizer“ во Лондон.

Тој, исто така, истакнува дека веројатно сме навлезени во нова ера на евентуално запирање на прогресијата на Алцхајмеровата болест, за која досега немаше лек. А идејата за овој начин на борба против Алцхајмер се појави на крајот на минатиот век, поточно во 1999 година. Последователно, експерименталните студии на глувци покажаа дека патолошките промени во мозокот може да се отстранат со антитела против амилоидниот протеин.

Во нормалните физиолошки процеси овој протеин се создава и се разградува, додека кај Алцхајмеровата болест од сѐ уште нејасни причини се акумулира во мозокот предизвикувајќи негова дегенерација и деменција. Кај само мал процент од околу три проценти од пациентите со Алцхајмерова болест, причина за акумулацијата на патолошки промени е генетската грешка.

„Не е јасно дали амилоидот се акумулира поради зголемено производство или поради ослабнато чистење на овој протеин во мозокот или поради меѓусебен механизам. Со давање антитела (нови средства за чистење) успешно се отстранува вишокот амилоид, што е потврдено и во експериментални студии“, вели Богдановиќ. Лекот лекемби, додава тој, ја потврдил ефикасноста на оваа „хипотеза за чистење“.

Забавување на губењето на меморијата
„Ако навреме го исчистиме тоа ѓубре, не можеме да вратиме 100 проценти од меморијата, но можеме да го одложиме влошувањето колку што е можно повеќе. Влошувањето на меморијата ќе се забави толку што човекот ќе настрада од други болести“, објаснува Богдановиќ.

Лекемби се дава преку получасовна инфузија двапати месечно во период од една и пол година, а сè уште не е познато колку пати пациентот мора да ја повтори администрацијата на антителата за да се одржи посакуваната состојба. Сè уште е отворено прашањето дали овој лек ќе треба да се зема континуирано и во кои временски интервали.

„За инфузијата ќе треба да се исполнат цела низа критериуми бидејќи антителата имаат несакани ефекти. Како што стојат сега работите, околу 20 проценти од пациентите во САД би можеле да ја примат терапијата. Станува збор за оние во многу рана фаза на болеста, кои се физички поздрави, кои немаат имунолошки заболувања и не користат лекови против згрутчување. Ќе има многу голема селекција“, истакнува Богдановиќ.

Тој вели дека добил стотици писма од Хрватска во кои прашуваат дали е можно во Хрватска да се добијат антитела против Алцхајмерова болест. „Во Хрватска не можете да го добиете во јавното здравство, но дали можете да го добиете приватно – веројатно да, засега во САД, по цена од речиси 30.000 долари годишно“, вели Богдановиќ, додавајќи дека цената на терапијата ќе се намалува како што со текот на времето ќе се прошири пазарот на лекови и како што ќе се одобруваат нови слични терапии. Лекемби најверојатно ќе влезе во американските болници дури во декември. Засега првично се дава само преку специјални центри кој ги организирал производителот Еисаи.

Хрватска (а Македонија уште повеќе) без систематска грижа за дементните
Богдановиќ предупредува дека е потребно точно и навреме да се утврди кои луѓе акумулираат токсични протеини, за што е потребен вид на скрининг за деменција и рана навремена дијагноза, што во Хрватска не постои. Нема ниту регистар за деменција, па не знаеме колку пациенти имаме, што е основа за креирање акционен план и планирање на здравствената заштита за овие лица.

Проценките велат дека Хрватска може да има околу осум илјади нови случаи на Алцхајмерова болест годишно или вкупно околу 40 илјади пациенти со деменција. „Каде се овие луѓе – главно постарите – и од кого и како се згрижени – не е сосема јасно“, вели д-р Богдановиќ и посочува дека во западните земји и северна Европа има специјалисти геријатри и цел систем на државна грижа за старите и дементните лица.

„Примарната пракса во Шведска има акционен план како да се пристапи кон пациент со пореметување на меморијата, матичниот лекар пишува упат за да се направи КТ скен или магнетна резонанца и првично го тестира пациентот и подоцна го упатува на специјалистички третман. Во рок од три месеци пациентот мора да добие дијагноза, тоа го одредува законот“, вели Богдановиќ.

Нелекуваната деменција е најскапа
Швеѓаните, додава тој, пресметале дека „нетретираната деменција е најскапа за општеството“. Таму работат околу 700 геријатри, геријатриската служба во заедницата се грижи за старите лица за да можат да живеат самостојно и да не се зависни од нивните семејства. Државата се грижи за нив затоа што цел живот плаќаат даноци. За разлика од северот и западот на Европа, грижата за старите и дементните во Хрватска сè уште е претежно работа на семејството.

Текстот е од ТУКА.