Секогаш во потрага по нов лајк: Што е дигитален нарцизам кој ги поткопува самодовербата и врските

„Огледалце, огледалце мое, кажи ми на светот најубав кој е?“

Познатата реченица од детска бајка денес доби нова форма, преведена на јазикот на социјалните мрежи. Веќе не ја кажуваме гласно, туку ја повторуваме тивко секој пат кога ги проверуваме лајковите под нашите објави или кога ги гледаме профилите на другите луѓе.

Денешното огледало веќе нема златна рамка: сега е екран со сина светлина што ја мери нашата видливост и ја преведува нашата самодоверба во бројки. Рефлексијата што ни ја дава покажува не само кои сме, туку и кои сакаме да бидеме.

– Дигиталниот нарцизам произлегува токму од оваа постојана тензија помеѓу имиџот и валидацијата, помеѓу желбата за покажување и стравот од несоодветност. Веќе не сакаме само да бидеме сакани од некого, туку да бидеме видени, препознаени, прифатени. Во свет каде што постоењето се совпаѓа со видливоста, фалењето стана нов начин на постоење – смета проф. Антонела Сома, вонреден професор по клиничка психологија на Факултетот за психологија на Универзитетот „Вита-Салуте Сан Рафаеле“ во Милано.

Што е дигитален нарцизам

Самиот нарцизам не е нов феномен. Тоа е тема која е широко проучувана во психолошката и клиничката литература.

– Сепак, во последните децении, интересот за овој аспект на личноста енормно порасна, делумно затоа што социјалните мрежи понудија нова форма на изразување – вели експертот. Таа забележува дека не е сосема точно да се каже дека социјалните мрежи „создаваат“ нарцизам, туку дека тие нудат медиум кој ја засилува и прави видлива тенденцијата што е веќе присутна кај поединецот.

– Оние со предиспозиција за нарцизам наоѓаат во дигиталниот простор плодна почва за прикажување на своите особини, место каде што можат да ја задоволат својата потреба за одобрување и восхит од другите и за градење идеална слика за себе – објаснува проф. Сома.

Потребата некој да ви се восхитува

Дигиталниот свет всушност нуди моќ што е многу поограничена во реалниот живот: контрола врз сопствената слика за себе. Преку социјалните медиуми, можеме да избереме што и кога да објавиме, како да се претставиме и колку акцент да дадеме на фотографија или момент од нашите животи.

– Тоа е средина во која секој може да го избере и обликува својот имиџ за да го претстави во најдобар можен облик, градејќи добро уредена и, честопати, идеализирана верзија од себе – вели проф. Сома. Сепак, како што истакнува, важно е да се направи разлика помеѓу гордост и нарцизам. Објавувањето фотографија од спортско или работно достигнување на кое со право сте горди не значи дека сте нарцисоидни. Нарцизмот се појавува кога вашата самоперцепција станува грандиозна и претерана: во овој случај, споделувањето не е првенствено за комуникација или учество, туку за барање потврда и комплименти.

Целта не е да „покажам кој сум“, туку да „ги натерам другите да ме видат и препознаат како посебен“. Мрежата, со својата способност да засилува, филтрира и да го контролира секој детаљ, на тој начин станува совршена сцена за презентирање на идентитет по мерка, дигитален одраз кој не секогаш одговара на реалноста, но кој одговара на длабоко вкоренетата човечка потреба личноста да биде видена и да ѝ се восхитуваат.

Нарцизмот се гради полека и долго

Во коренот на нарцизмот лежи потребата за надворешна валидација со цел да се зајакне самодовербата. Целта, честопати несвесно, е да се појавиме пред другите онакви какви што би сакале да бидеме, а не онакви какви што навистина сме.

– Како да мораме секој ден да покажуваме нешто што ни помага да одржиме грандиозна верзија од себе, иако знаеме дека тоа не е сосема точно. Тоа е заморна состојба бидејќи чувството на самодоверба не доаѓа одвнатре, туку постојано зависи од ставовите и проценките на другите – објаснува проф. Сома.

Но од каде доаѓа оваа тенденција? Како и со сите особини на личноста, не постои единствена причина, туку е резултат на комбинација од диспозитивни и фактори на животната средина.

Некои луѓе се предиспонирани да развијат поголема чувствителност кон евалуацијата на другите, додека други растат во семејни контексти каде што одобрувањето и восхитот се неопходни за чувството на прифатеност.

Нарцизмот се гради со текот на времето, развивајќи се во текот на детството и адолесценцијата, кога личноста почнува да ја дефинира својата индивидуалност, а потоа се стабилизира со текот на времето, станувајќи дел од начинот на кој поединецот се перцепира себеси и се поврзува со другите.

Во минатото, нарцизмот обично се припишувал на искуствата на емоционална депривација за време на детството, но поновите студии сугерираат дека може да произлезе и од спротивниот процес, односно од прекумерна родителска идеализација или воздигнување на своето дете, што му дава на детето нереална слика за себе. Во двата случаи, се создава јаз помеѓу тоа како некој се чувствува и како би сакал да биде виден, а ова несовпаѓање може да стане извор на несигурност и постојано барање одобрување.

Последици за нарцисот и за оние околу него

Дигиталниот нарцизам може да стане проблематичен, особено за оние кои го доживуваат. Зад самоуверената и брилијантна слика што често се проектира онлајн, лежи состојба на кршливост и хронично незадоволство. Ако самодовербата постојано зависи од проценката на другите, секој недостаток на признание, како што е игнорирана објава, пропуштен коментар или губење на вниманието од другите, може да се претвори во личен неуспех.

– На крајот постојано чекаме валидација. Сепак, последиците не влијаат само на нарцисоидната личност. Во некои случаи, потребата за одобрување може да доведе до користење на другата личност како средство за добивање признание. Но, кога другиот станува неопходен за да се дефинира мојата вредност, лесно е да се третира како алатка, а не како соговорник. Ова води до неурамнотежени односи, често без реципроцитет, каде што фокусот е на сопствените потреби и важност, што води до егоцентрично однесување, рамнодушност кон потребите на другите и чувство на супериорност што може да го отежни воспоставувањето автентични и стабилни односи – објаснува проф. Сома.

И губењето на време е последица

Дигиталниот нарцизам влијае и на времето поминато онлајн. Бројни студии покажуваат дека луѓето со високи нарцистички особини имаат тенденција да поминуваат повеќе часови на социјалните мрежи и почесто да комуницираат преку содржината што ја објавуваат. Ова веќе не е „нормална“ употреба, поврзана со потребата за комуникација или информирање, туку вистинска дигитална зависност, каде што голем дел од денот е окупиран од потребата за објавување, проверка, интеракција и добивање одобрение. А тоа, пак, може да резултира со намален квалитет на спиење, влошување на односите во реалниот живот, социјална изолација, намалена физичка активност и зголемена анксиозност и депресија.

Излез

Експертите предупредуваат дека решавањето на проблемот со дигиталниот нарцизам не е лесно, особено затоа што оние што се погодени од него честопати не се свесни за него. Сликата конструирана на Интернет може да стане толку сеопфатна што лицето повеќе не го гледа како нешто вештачко, туку како вистински и суштински дел од својот идентитет. Сепак, нешто може да се направи. На индивидуално ниво, првиот чекор е да се признае нелагодноста. Постојаното барање надворешна потврда, чувството на фрустрација или иритација кога некоја објава не добива доволно внимание или доживувањето вознемиреност за време на „дигитална тишина“ се знаци на кои треба да се внимава.

Во овие случаи, може да биде корисно да се оди на психолошко или психијатриско советување и да се избере пристапот што најдобро одговара на природата на проблемот. Когнитивно-бихејвиоралната терапија се покажа како ефикасна кога користењето на социјалните медиуми станува бихејвиорална зависност.

Интервенцијата се фокусира на практични аспекти, како што се управување со времето поминато онлајн, подигање на свеста за дигиталните навики и развивање алтернативни стратегии за регулирање на емоциите. Тоа е временски ограничен процес што помага да се врати рамнотежата во секојдневниот живот без нужно директно да се адресира на подлабоките црти на личноста. Ситуацијата е различна за луѓето со поизразени нарцистички карактеристики. Во овие ситуации, терапевтската работа има за цел да ги истражи корените на постојаната потреба за одобрување. Во оваа смисла, психотерапијата поттикнува постепен, но цврст процес на враќање на способноста за регулирање на самодовербата и зајакнување на емоционалната регулација. Со други зборови, лицето учи повеќе да не зависи од ставовите на другите за да се чувствува „правилно“ и добро во врска со себе.

Кога ќе се ослободите од зависноста од лајкови, му се враќате на вистинскиот живот

Луѓето што живеат покрај дигиталниот нарцис исто така играат важна улога. Член на семејството или пријател може внимателно и тактично да ви посочи прекумерно однесување, како што е времето поминато онлајн или непропорционалните реакции на негативен коментар или лајк. Сепак, клучно е да се избегне осудување или директна критика. Целта не е да се обвинува, туку да се подигне свеста и, доколку е потребно, да се охрабрат да побараат професионална поддршка.

– Основниот проблем на нарцизмот е тешкотијата во регулирањето на сопствената самодоверба. Оние кои постојано бараат надворешно одобрување не можат да си дадат чувство на вредност и прифаќање. Тие ја доживуваат секоја критика или недостаток на внимание како рана. А целта на терапевтскиот процес е токму да се врати оваа способност, да се научи да се толерираат несовршености, неуспеси, па дури и тишина, што може да изгледа неподносливо во дигиталниот свет. Наоѓањето рамнотежа не е непосреден процес, но е можно. Работата на себе значи не само подобрување на квалитетот на сопствениот живот, туку и на животот на оние што се најблиски до вас. Затоа што кога повеќе нема да ви треба да бидете „видени“ за да се чувствувате живи, конечно ќе му се вратите на вистинскиот живот – вели проф. Сома.