Растот е сложен процес, при кој се менуваат телесната маса, висината, формата и пропорциите. Неопходен предуслов за нормален раст е здравјето на детето. Акутните болести не го забавуваат растот, додека хроничните болести може да доведат до значително, дури и неповратно нарушување на растот.
Што сè влијае на растот?
Голем број меѓусебно поврзани фактори влијаат на брзината со која детето ќе расте и која ќе биде неговата конечна висина.
Генетскиот потенцијал (висината на таткото и мајката) ја одредува очекуваната висина. За да може детето да ја достигне и надмине оваа висина, неопходна е правилна и урамнотежена исхрана, отсуство на хронични болести, како и поволна емоционална клима во која детето расте.
Сите овие фактори се координирани преку работата на ендокрините жлезди: хипофизата (мала жлезда која се наоѓа во основата на мозокот), тироидната жлезда и надбубрежните жлезди. Тие лачат хормони кои го стимулираат растот во должина и созревањето на коските.
Мерење на растот
Врз основа на мерењата на голем број деца, конструирани се табели и графикони кои педијатарот ги користи како стандард за споредување на висината и стапката на раст на поединечно дете во споредба со другите деца.
Тежината е полесно да се измери, најдобро наутро, со што е можно помалку облека.
Во првата година од животот, тежината е подобар показател за напредокот на детето, додека кај постарите деца предност има растот во висина.
Во првите шест месеци, детето ја удвојува својата родилна тежина, а до крајот на првата година тројно ја зголемува. Подоцна, детето добива многу помалку тежина. Телесната тежина се толкува во однос на висината, најчесто пресметувана како индекс на телесна маса.
Висината на детето се мери во лежечка положба во првите две години, а потоа во стоечка положба. Должината на новороденото дете е околу 52 см, момчињата во просек се малку подолги. Стапката на раст во првата година е многу висока, околу 25 см, а во втората околу 12 см. Во третата година детето расте околу 8 см, а потоа стапката на раст нагло се намалува и изнесува од 5 до 7 см годишно до пубертетот. За време на пубертетот, растот значително се забрзува, телесната маса се зголемува и се јавува преобликување на телото карактеристично за полот.
Висок раст
Семејниот висок раст е најчестиот облик на висок раст. Освен висината на детето (и неговите родители) се останато е нормално, децата се со соодветни пропорции за нивната возраст и пол. Поради висок раст најчесто се консултираат со лекар девојчиња за време на пубертетот. Патолошки висок раст се јавува поради зголемена функција на ендокрините жлезди, генетски аномалии или метаболички заболувања. Третманот се одвива во рамките на лекувањето на основната болест.
Низок раст
Поради низок раст во споредба со нивните врсници, почесто се јавуваат момчињата.
Семејниот, конституционално низок раст е најчеста причина за низок раст. Со мерење на висината на родителите и водење насочен разговор за динамиката на раст на двајцата родители, обично се утврдува дека тие самите се значително ниски или полека растеле во споредба со своите врсници, но достигнале нормална висина. На овие деца не им е потребна никаква терапија. Нискиот раст што ги придружува генетските, метаболичките или хроничните болести (бубрези или срце) се третира како дел од третманот на основната болест.
Недостатокот на хормонот за раст е најчеста причина за патолошки низок раст. Најчесто, не се открива причината за лачењето на значително помали количини на хормон за раст од хипофизата. Овие деца може да се препознаат уште во раното детство: детето е ниско во споредба со неговите родители, има пропорционална градба на телото, му доцни никнувањето на забите, буцкасто е, има незрели црти на лицето („израз на кукла“), мали раце и стапала и мали надворешни гениталии. Растот е забавен, а пубертетот се јавува со значително задоцнување. На пазарот постојат фармацевтски форми на хормонот за раст кои се идентични со природниот, па овој недостаток може успешно да се лекува.
Како навреме да препознаете дека детето заостанува во растот?
Според досегашните препораки, доенчињата се мерат дури шест пати во првата година од животот, двапати во втората, а потоа еднаш годишно до крајот на училиштето. Мерењата може да се прават почесто (на секои шест месеци) доколку постои сомнеж за нарушување на растот.
Лекар или медицинска сестра правилно го мерат детето, а добиената вредност се внесува во стандардна табела за пол и возраст. Секое значително отстапување во висината или стапката на раст треба да предизвика сомневање за нарушување на растот. Детето задолжително се упатува на педијатриски ендокринолог кој ќе направи серија анализи и тестови за пребарување на можните причини за низок раст.
Кога треба да се започне со третман за низок раст?
Резултатите од третманот се директно пропорционални со времето на започнување на терапијата. Понекогаш самите родители забележуваат дека нивното дете е пониско од неговите врсници или дека порано растело побрзо. Во овој случај, покрај редовните систематски прегледи, детето треба внимателно да се мери и висината да се спореди со претходните вредности.
Во секоја педијатриска ординација е можно правилно да се измери детето, а има и многу развиена педијатриска ендокринолошка служба, па нема причина детето да не се упати на навремен преглед.
Постигнувањето нормална телесна висина ќе биде награда за родителите и педијатрите за правилното следење на растот и развојот на детето.