Психолошки профил на „училишните убијци“: Зошто не се препознаени на време?

Не помина долго време откако Хрватска беше шокирана од убиството што се случи во основното училиште „Пречко“ во Загреб, а во тоа време сè уште живо се сеќававме на ужасниот случај во белградското училиште. А сега, во нашето соседство, во Австрија, се случи уште еден масакр во училиште.
Психологот Гордана Буљан Фландер објави осврт на својот блог токму на оваа тема – убиства во училиштата. Иако темата е сè друго освен безгрижна и лесна, важно е да ја прочитате и да ја имате на ум. Го пренесуваме нејзиниот текст во целост.

„Во време кога мотивите за убиството во основно училиште во Белград извршено од ученикот Коста К. сè уште се дебатираат, и кога раните од крвопролевањето извршено во основното училиште во Пречко се сè уште свежи, се случи уште едно масовно убиство во училиште во Австрија. Она што до неодамна беше незамисливо и се случуваше само во САД, сега е тука, кај нас. Зошто?

Чувство на отфрлање, понижување, срам и омраза кон себеси

Иако не можеме прецизно да одговориме зошто вакви напади се случуваат во училиштата, важно е да се погледнат заедничките карактеристики на таканаречените  school shooting, односно, пукање во училиштата. Анализите на вакви случаи објавени од ФБИ и американските тајни служби покажуваат дека сторителите обично се од машки род и дека нивните заеднички карактеристики се чувството на отфрленост, понижување, срам и омраза кон себеси. Тие исто така имаат чувство на неправда, верување дека луѓето им се потсмеваат и дека им сакаат зло, дека сите луѓе им се непријатели и дека тие луѓе се целосно безвредни. Училишните стрелци имаат тешкотии во социјалните односи, немаат или имаат многу малку пријатели, имаат тешкотии во интимните односи или никогаш немале, а раскинувањето на романтичната врска може да биде…“ поттик за нив, да започнат серија убиства.

Сторителите на убиства во училиштата чувствуваат дека не припаѓаат ниту на семејството ниту на училиштето. Голем процент од нив доживеале злоупотреба или занемарување во своите семејства како деца, а нивните родители се или попустливи или ладни и невнимателни во нивното воспитување, што значи дека не поставуваат граници ниту обезбедуваат емоционална топлина. Овие родители исто така не знаат што прават нивните деца кога не се со нив, ниту лично ниту онлајн.

Фасцинација од насилство, нацизам и масовни пукотници

Овие анализи нагласуваат дека сторителите многу често се фасцинирани од насилство, нацизам, масовни пукотници, оружје, воени теми, војска, тие имаат тенденција да гледаат филмови и видеа со насилство, убиства, тортура и да истражуваат масовни пукотници и убиства на Интернет.

Тие чувствуваат дека никој не ги разбира, дека системот е против нив. Некои изразуваат желба да го напуштат овој свет или имаат комбинација од самоубиствени и насилни мисли „Ќе ги убијам, а потоа себеси“. Некои од нив отворено изразуваат омраза кон религиозна, национална или сексуална група во разговори и на социјалните мрежи. Тие се обидуваат да имаат пристап до оружје и да го купат, без разлика дали е легално или нелегално. Како по правило, тие се подготвуваат за напад и, како Коста К., подготвуваат список на цели и им го најавуваат нападот на пријателите или на социјалните мрежи.

Три психолошки профили на напаѓачи

Американскиот психолог д-р Питер Лангман, кој анализирал 56 училишни стрелци во САД, предлага три психолошки профили на напаѓачи: трауматизирани, психопатолошки и нарцисоидни/одмаздољубиви.

Трауматизираниот напаѓач бил злоупотребен во дисфункционално семејство.

Психопатолошкиот страда од психотично или дисоцијативно нарушување, а нарцисоидниот/одмаздољубивиот верува дека има право да нападне затоа што самиот претрпел неправда.

Експертите веруваат дека многу напаѓачи имаат комбинација од сите три типа.

Статистиката, исто така, покажува дека повеќето сторители немале дијагностицирано и третирано ментално нарушување, иако имале изразени симптоми. 75% од сторителите доживеале насилство од врсници и социјална изолација во училиште, а повеќе од 80% го најавиле нападот на некој начин. Во 100% од случаите во САД и 90% во Европа, тие го извршиле масакрот во училиште сами.

Од горенаведените анализи, можеме да заклучиме дека училишните стрелци не „заспале без проблем вечерта и се разбудиле како убијци наутро“, туку станува збор за карактеристики кои честопати биле препознатливи многу порано, но никој од нивната околина не ги препознал, а дури и ако ги препознале, не реагирале соодветно.

Што да направите ако забележите некој од овие знаци? Најважно е да не ги игнорирате и да прифатите дека не се дел од нормалното растење или вообичаеното однесување во турбулентниот период на адолесценцијата.

Важно е да се информира професионалниот тим на училиштето кој може да контактира со родителите и да вклучи служби за заштита на децата. Тие можат да го посетат домот на семејството, да разговараат со родителите и децата и да утврдат дали постои сомневање за семејно насилство, злоупотреба, занемарување и достапност на оружје.

Проценката од клинички психолог и детски психијатар е секако важна за да се утврдат можни психолошки тешкотии.

Обезбедувањето во училиштата не е доволно

Верувам дека не е доволно да се воведат обезбедувачи во училиштата, но е потребно редовно да се едуцираат сите ученици, родители и наставници за ризичните знаци на однесување и ризичните објави на интернет кои можат да укажуваат на тоа дека некој планира одмазднички напад во училиштето. Би сакала да нагласам дека чувството на припадност и приврзаност кон училиштето е многу важно за адолесцентите, а во мојата пракса имам сè поголем број од нив кои го доживуваат училиштето како непријатно место на постојан притисок, каде што мора да се борат за оценки затоа што „ќе бидам губитник во животот ако немам оценка 5.0 и не влезам во добро средно училиште и добар факултет“.

Училиштата повеќе не се места за опуштено дружење со врсници и учење со љубопитност, игра и безгрижност, каде што наставниците се фигури на безбедна приврзаност на учениците.

Училиштето како место на безбедна приврзаност е еден од главните заштитни фактори за менталното здравје на адолесцентите. Покрај тоа, забележувам дека сè повеќе сме склони да не обрнуваме внимание на ризичните однесувања на децата и адолесцентите, или затоа што не знаеме како да се однесуваме или затоа што не сакаме да си го комплицираме животот и да се изложуваме на навреди и напади од родители кои не гледаат проблеми со своето дете затоа што „тој не е таков дома“.

За жал, токму затоа ние психотерапевтите главно работиме со деца кои се донесени од родителите или упатени од експерти откако проблемите ќе ескалираат и детето ќе стане сторител. Тогаш е многу потешко да се помогне на тоа дете и на семејството и веќе се вклучени полицијата и судовите.“