Зошто аутизмот се дијагностицира почесто од порано? За влијанието на екраните и за интелигенцијата на луѓето со аутистичен спектар

Професорот д-р Ненад Глумбиќ, еден од најголемите експерти за аутизам во соседна Србија, пред неколку месеци во интервју за порталот еКлиника објаснил сѐ за раното препознавање, симптомите и неопходните чекори кои родителите треба да ги преземат доколку постои сомнеж за оваа состојба.

Во овој дел се занимаваме со интелигенцијата на лицата со аутизам, со интригантните и актуелни прашања за зголемената преваленца на спектарот, како и за влијанието на екраните.

Аутизмот може да се комбинира со сите нивоа на интелигенција, од длабока интелектуална попреченост до генијалност

Според професорот Ненад Глумбиќ, одамна е познато дека аутизмот може да се комбинира со сите нивоа, односно со кој било степен на интелигенција.

Она што се менува, објаснува експертот, се бројките на процентуалниот сооднос колку се едните или другите групи.

Во современиот свет, аутизмот сѐ почесто се дијагностицира како високофункционален.

Денес со сигурност знаеме дека личноста со аутизам може да има кое било ниво на интелигенција.

Според новиот систем за класификација ICD-11, кој стапи на сила во светот во 2022 година, Светската здравствена организација ги дели лицата со аутизам според степенот на развиеност на говорот и интелигенцијата.

Во пракса сретнуваме деца со таканаречен длабок или тежок аутизам, кои имаат намалена интелигенција.

Тоа понекогаш достигнува ниво на длабока интелектуална попреченост и таквите луѓе се претежно невербални.

Од другата страна на спектарот, ги имаме таканаречените високофункционални индивидуи, кои можат да имаат не само зачувана, туку и натпросечна, дури и генијална интелигенција.

Сите опции се можни, вели експертот.

Дали аутизмот е навистина почест од порано?

Едно од најчестите прашања што можеме да го слушнеме речиси на секој чекор е како и зошто одеднаш има толку многу аутизам околу нас?

Па, дали навистина сега има повеќе аутизам отколку порано и што велат достапните податоци?

Во 1990-тите ни беше кажано како студенти: ако не сакаме да се занимаваме со аутизмот, не мораме.

Имаше дефектолози кои се занимаваа со аутизам и оние кои не се занимаваа, едноставно се случуваше како дефектолог да не сретнеш деца со аутизам во праксата.

Денес тоа е апсолутно невозможно.

Бројот на деца со аутизам е огромен и застапеноста на аутизмот навистина расте и во светот и кај нас.

Не знаеме со сигурност зошто е тоа така. Една од можностите е подобра, попрецизна дијагностика, а се верува дека некои луѓе на кои некогаш им била дијагностицирана, на пример, шизофренија, психоза, интелектуална попреченост, всушност биле со аутистичен спектар, вели професорот и тврди дека има докази за ова.

Имено, ширум светот се забележани обиди за повторно дијагностицирање на старите случаи и утврдено е колку грешки биле направени во минатото бидејќи немало веродостојна дијагноза. Потоа, класификациите се променија во однос на она што беше препознаено и дијагностицирано како аутизам, додава експертот.

Познатиот труд за поврзаноста помеѓу МРП вакцината и аутизмот е прогласен за етичка и научна измама
Што се однесува до неизбежната тема од која произлезе не само огромниот страв од МРП вакцината и самиот аутизам, туку и несогледливите последици што антиваксерските движења ги создаваат со своето дејствување на ниво на заштита на јавното здравје, посочува докторот и студијата на д-р Ендрју Вејкфилд од 1998 година, која ги поврзува МРП вакцината и аутизмот, ја карактеризира како можеби една од најголемите научни „измами“ на крајот на минатиот век.

Редовниот професор на Факултетот за специјална едукација и рехабилитација „ФАСПЕР“ потсетува дека Вејкфилд ја изгубил медицинската лиценца и дека трудот бил повлечен од оптек и продолжува со живописен пример за „внесување“ на поимот аутизам во општата популација.

Синдром на „дождливиот човек“ („rain man”): Како терминот „аутизам“ се најде во општата популација: Што велат бројките од одделни студии?

Порано не се знаеше што е аутизам, а јавната свест сега е огромна.

Го имаме поимот „Rain man” синдром „Дождовец“, по истоимениот прочуен филм, кој беше своевиден пресврт во лаичкото знаење за аутизмот.

Во филмот има сцена кога човекот со аутизам братот го носи во мало гратче на лекар и на приемот и кажува на медицинската сестра дека неговиот брат има аутизам.

Таа прашува: „Што има? Артизам?“ Не може ни да го изговори, ниту може нешто да поврзе со тој збор, особено не на значењето.

Ова е речиси невозможно денес, бидејќи пошироката јавност апсолутно го користи барем терминот аутизам, дури и ако немаат јасна претстава што е тоа“, наведува проф. д-р Глумбиќ.

Тој додава дека сите овие причини упатуваат на привидно зголемување и дека постои претпоставка дека некои причини кои сѐ уште не ѝ се доволно јасни на науката делуваат во насока на реално зголемување на преваленцата.

Така, според неговите зборови, податоците од март 2023 година од американските студии укажуваат дека едно од 36 осумгодишни деца има дијагноза на спектарот на аутизам.

Професорот смета дека овој податок е показател за сериозно зголемување.

Влијанието на екраните: Што значи состојбата „autistic-like“?

Терминот „екранизам“ е исто така широко распространет, иако сè уште не е препознаен како клинички ентитет.

Дали екраните на кои ги изложуваме децата уште пред да проодат се можеби една од причините за зголемената преваленца на аутизмот?

Екраните, на кои сум голем противник, можат да создадат услови „autistic-like“ – таканаречени состојби слични на аутизам.

Постојат апсолутно непобитни докази дека изложувањето на екраните има негативен ефект врз говорот, социјализацијата, спиењето и дебелината.

Тоа е исто така поврзано со хиперкинетичко нарушување (АДХД), нарушување на дефицитот на внимание и подоцна нарушување на учењето.

Раниот развој на бебето е поттикнат од родителската реакција. Ако бебето гуга, имаме потреба да повториме, да гугаме и ние.

Исто е кога бебето се насмевнува. Треба да го вербализираме контактот, да одговориме на барањата и потребите на детето, да го негуваме, храниме, пресоблекуваме…

Да му кажеме на детето што се случува, да ги именува работите, емоциите, споделените искуства. Што е најважно, да играме и да ја споделиме таа игра.

Ништо од тоа детето не може да добие преку екранот, предупредува проф. Д-р Ненад Глумбиќ.

Тој нагласува дека екранот подразбира еднонасочна комуникација, без можност да се препознае или вербализира што му е потребно на бебето: одговор, интеракција, реакција, игра.

Стручна препорака: До која возраст децата не треба да бидат изложени на влијанието на екраните

Соговорникот на порталот еКлиник вели дека почетното време кога детето првпат било изложено на влијание, вкупното поминато време, како и кумулативниот ефект се важни за проценка на последиците што екраните можат да ги остават на развојниот пат.

Секако, посочува, важни се и содржините кои детето ги следело.

Препораката на Американската педијатриска организација е децата до две години воопшто да не користат екрани. Врз основа на професионално искуство, мојата препорака (всушност она што би сакал) би била до три.

Детето апсолутно нема да пропушти ништо. Понекогаш меѓу родителите постои страв дека детето пропушта дигитално искуство и дека тоа ќе му наштети бидејќи ќе живее во дигитален свет.

Има време за тоа. Децата учат побрзо од нас, ќе имаат цел живот да го прават тоа и ништо нема да им избега.

Што се однесува до екранизмот како поим, точно е дека не е класифициран како таков, тоа е нашиот разговорен израз.

На англиски јазик, постои термин excessive screen time, што значи прекумерно време на екраните.

Има многу трудови на оваа тема, но таа не е препознаена како посебен клинички ентитет, објаснува во интервју за порталот еКлиника професор д-р Ненад Глумбиќ.