Кој друг освен психопат би можел да убие невини училишни деца? Ова е сосема разбирливо и оправдано прашање и тема за разговор во светло на неодамнешните трагични настани во соседна Србија.
Психопат vs. психопатија
Што навистина значи „психопат“? Во стручната литература, „психопатите“ се дефинирани како вешти предатори кои користат шарм, манипулација, заплашување и насилство за да ги контролираат другите и да ги задоволат нивните себични потреби. Немајќи совест и чувство за другите, тие ладнокрвно го земаат она што го сакаат и го прават она што го сакаат, кршејќи ги општествените норми без трошка чувство на вина или жалење.
Психопатијата, како што сугерира името, е психолошко растројство на личноста што се користи во психијатријата под името асоцијално растројство на личноста. Често првата асоцијација е со терминот „антисоцијални“ – луѓе кои се изолираат и избегнуваат друштво.
Токму спротивно, затоа што наместо да ги избегнуваат, таквите луѓе често се прилично вклучени во општеството со крајно негативни модели на однесување како што се агресивност, недостаток на емпатија и каење откако ќе наштетат некому. Тие завршуваат на терапија дури откако ќе им наложи судот бидејќи се исклучително склони кон кршење на законот и поставување правила.
Која е разликата помеѓу социопат и психопат?
Иако ниту еден поим нема своја официјална дијагноза, социопатите се вклучени во групата дијагнози за ментално здравје познати како асоцијално растројство на личноста. Таквите луѓе се патолошки лажговци и не се во состојба да проценат што е правилно, а што не, а меѓу другото, многу се арогантни и полни со себе.
Полесно е да ги препознаете отколку психопатите бидејќи брзо „пукаат“, односно не можат да се воздржат и имаат емотивни испади, за разлика од „пристојниот“ и „шармантен“ психопат, професионалните манипулатори и ликови кои нема да се воздржуваат да ви дадат комплименти, да направат да се чувствувате посебно и да ви го кажуваат точно тоа што сакате да слушнете додека не го добијат она што го сакаат (на пр. да ве ограбат, планираат криминал, вршат насилство и во најлош случај, да извршат убиство).
Исто така, за разлика од социопатот, ако се најде во интеракција со вас и нешто го вознемири, обично ќе успее да ја задржи ладнокрвноста, додека социопатите лесно се издаваат, бидејќи ако работите не одат по нивно, тие стануваат многу лути и агресивни. Кога психопат ви „готви“ нешто зад грб, тој ќе има сосема веродостојни изговори за се што би можеле да претпоставите и никогаш нема да знаете што следува понатаму. Социопатот не е толку паметен и често се разоткрива со тоа што не успева да си ги покрие трагите.
Сè на сè, тие се различни, а луѓето со такви особини се многу опасни, па затоа е подобро да ги избегнувате или да побегнете без да ја завртите главата. Секогаш можете да побарате стручна помош и да разговарате со професионалец за ментално здравје.
Причини
Биолошки – таквите луѓе може да имаат невообичаено ниво на серотонин, кој го регулира расположението и чувството на среќа.
Животна средина – во повеќето случаи. Траумата или злоупотребата во раното детство го зголемуваат ризикот од развој на асоцијално растројство на личноста подоцна во животот.
Генетика – Може да има некои генетски фактори кои можат да предизвикаат некои поединци да развијат асоцијално растројство на личноста. Сепак, не постои единствен генетски фактор за кој се смета дека е одговорен за состојбата.
Начин на живот – Половина од луѓето со асоцијално растројство на личноста имаат и проблеми со злоупотреба на дрога или алкохол.
Пол – Мажите имаат поголема веројатност од жените да развијат асоцијално растројство на личноста.
Дијагностика
Иако асоцијалното растројство на личноста не се дијагностицира до подоцна во животот, симптомите често може да се појават уште во раното детство. Луѓето кои го развиваат ова нарушување доживуваат насилни изливи на гнев во детството, покажуваат суровост кон животните и нивните врсници ги опишуваат како насилници.
Дијагнозата се поставува по 18-годишна возраст (21-25), а на децата кои ги покажуваат споменатите симптоми најчесто им се дијагностицира нарушување во однесувањето.
Иако антисоцијалното растројство на личноста и поврзаната состојба на психопатија се тесно поврзани, тоа не значи дека секое лице со асоцијално растројство на личноста е и психопат.
Обрнете внимание на однесувањето на детето
Многу деца убијци уште од мали нозе се однесувале „чудно“. Сепак, никој не го забележал, или ако го забележал, не се обрнувало посебно внимание. Родителите најчесто не преземале ништо.
Дете социопат не се појавува само така. Пред се, треба да навлезете во причините и да ги истражите нивните рани години и сè што се случило од денот на нивното раѓање во нивната семејна средина.
На пример, ако плачеле многу во првите шест месеци и не ја добивале потребната грижа и љубов, на родителите навистина не им било грижа, итн. нивниот мозок го запамтил тоа и сфатил дека чувствата не се важни.
Од друга страна, ако детето пораснало во добра средина и на возраст од 5-6 години доживеало некое насилство во својот живот (дом, градинка, училиште), шансите да стане социопат се значително помали бидејќи нивната свест имала доволно време да се формира, односно се изградиле нормални основи во првите пет години од животот кои се клучни.
Ова нè наведува до заклучок дека родителите всушност имаат најголема одговорност не само за здравјето на своето дете, туку и за начинот на кој нивното дете го перцепира светот – себеси во тој свет и себеси во однос на другите луѓе и во однос на светот.
Што се однесува до децата, психијатрите не го користат терминот социопат/психопат, туку дека имаат „непромислена и бесчувствителна личност“. Таквите деца немаат проблем да ги повредат другите за да го добијат она што го сакаат. Ако изгледаат сочувствителни или грижливи, тие само се преправаат и се обидуваат да манипулираат со вас.
Патот од нормално дете до социопат
Во основа, постојат два начини на социопатијата и како некој станува социопат – со самото раѓање или со растењето. Некои деца може да се претворат во социопати поради ужасна и токсична средина во која растат или живеат со насилни родители. Други деца покажуваат особини на социопат, иако биле одгледани од добри родители во безбедни средини.
Нивниот мозок е различен и има најмалку две невронски абнормалности. Првата абнормалност се појавува во лимбичкиот систем, збир на мозочни структури кои меѓу другото се вклучени во обработката на емоциите. Во нивниот мозок, оваа област содржи помалку сива материја. Поради ова, тие немаат никаква емпатија или да се воздржуваат од насилство. Подеднакво, тие не можат да препознаат страв на лицата на другите луѓе и честопати не го чувствуваат ниту самите.
Друг знак за „заштитен знак“ на социопатскиот мозок е суперактивен систем на награди: насилството, сексот, дрогата понекогаш се единствените работи што им носат возбуда. Нивниот мозок ги игнорира сите знаци на опасност и немаат страв од казна.
Иако денес не постојат стандардизирани тестови за појава на социопатија кај децата, психијатрите веруваат дека социопатијата, како аутизмот, е посебна невролошка состојба која може да се идентификува веќе на 5-годишна возраст. Клучни за оваа дијагноза се карактеристиките на безчувствителност и нечувствителност, за кои повеќето истражувачи веруваат дека ги разликуваат идните психопати од „обичните“ нарушувања во однесувањето, кои исто така се карактеризираат со импулсивност, агресивно и насилно однесување и неконтролираност.
Сепак, кај многу деца овие знаци се нешто посуптилни. На пример дете со бесчувствителни и нечувствителни особини може да биде многу манипулативно. Често користат лаги, не само за да избегнат казна, туку често и без причина. Нечувствителните и бесчувствителните деца не покажуваат каење и едноставно не се грижат дали некој им е лут или дали повредиле нечии чувства. Изгледаат како да им недостига хуманост.
Идејата дека малите деца можат да имаат психопатски тенденции останува контроверзна меѓу психијатрите. Имено, тие тврдат дека социо(психо)патијата, како и другите растројства на личноста, е речиси невозможно прецизно да се дијагностицираат кај децата и тинејџерите бидејќи нивниот мозок сè уште се развива и нормалното однесување за оваа возраст може погрешно да се протолкува како психопатско.
Карактеристики на личност со психопатска и социопатска структура на личноста
Инаку, како златен стандард за проценка и дијагноза на психопатија, т.н чек листа на американскиот психијатар Др. Хареа, таа наведува особини кои се карактеристични за психопатите.
Недостаток на емпатија – една од основните карактеристики, како и недостаток на чувство за луѓето воопшто. Таквите лица се ладни, груби, со презир.
Суровоста кон животните е еден од најочигледните знаци на социопатско нарушување кај детето. Ако убаво му објасните на детето дека не е во ред, на пример, да малтретирате, тепате, животно, а детето тоа го разбира и не го повторува во иднина, тогаш немате за што да се грижите. Меѓутоа, ако злоупотребата или убивањето на животните продолжи, тогаш е време да се разбудите, драги родители. Тоа е начин идните сериски убијци да го изразат својот бес користејќи апсолутно немоќни животни.
Плитки чувства – тоа значи дека кај нив преовладува длабока емоционална сиромаштија, како и ограничен опсег или длабочина на чувства. Таквите личности манифестираат емоционално студенило и покрај изразените знаци на дружељубивост од другите луѓе во нивната околина.
Патолошко лажење – кое може да биде умерено или прекумерно. Бидејќи се работи за луѓе кои се многу итри, паметни, лукави, подмолни, за нив да лажат и да конструираат приказна која навистина звучи „вистинито“ е како да се напијат чаша вода.
Манипулација и изневерување – тие ја користат измамата на другите за да стекнат некаква корист за себе без да покажат никаква чувства за страдањата на нивните жртви или на другите.
– Недостиг на каење и вина – за загубата, болката и страдањето на жртвите. Тие се непристрасни и рамнодушни, ладнокрвни и отворено покажуваат целосен недостаток на каква било емпатија. Тоа најмногу го манифестираат преку нивната ароганција, презир или омаловажување на нивните жртви.
Површен шарм и слаткоречивост – многу добро се изразуваат вербално. Иако на прв поглед изгледаат „шармантно“, социопатот нема чувство на срам или самосвест. Таквите луѓе не се плашат од ништо затоа што се „ослободиле“ од општествените правила на однесување кои не важат за нив и затоа што се тотално бесчувствителни.
Импулсивност – отворено ја покажуваат неможноста да ги контролираат нивните импулси и фрустрации, постапки без предумисла. Тие се многу непредвидливи, непромислени и лудо смели затоа што не се плашат од ништо. Тие не можат да одолеат на искушението, а притоа не ги земаат предвид можните последици од нивните постапки.
Воопшто немаат развиено чувство за одговорност – не се во состојба да ги исполнат или почитуваат обврските. Тие се површни, невнимателни, често отсутни од работа и не ги завршуваат договорените задачи на време.
Неспособност да преземат одговорност за своите постапки – како резултат на недостаток на совест, тие ги негираат своите лични одговорности, користејќи лаги, манипулации и префрлајќи ја вината на другите. Никогаш нема да признаат дека грешат.
Имаат многу лоша контрола на однесувањето – затоа што се многу импулсивни, со изразено чувство на иритација, нетрпеливост, агресија или закана, омаловажување на другите или вербално навредување на другите.
Чувство за грандиозност – имаат „надуен“ поглед на своите способности со претерано чувство на самодоверба и самоувереност, тврдоглави се и сакаат да се фалат. Тие се многу арогантни затоа што веруваат дека се супериорни човечки суштества во споредба со другите „глупави“, „кретени“, „будали“.
Сè брзо им здосадува, па постојано бараат адреналин, нови авантури и возбудливи искуства, односно стимулации кои предизвикуваат возбуда. Сакаат ризици и имаат тенденција да се вклучат во ризични акции. Имаат слаба самодисциплина при завршување на задачите, бидејќи брзо им здосадуваат. Пример – не се во состојба да ја вршат истата работа долго време или да извршуваат задачи кои ги сметаат за глупави или рутински.
Водат паразитски начин на живот – Себична, манипулативна и намерна финансиска зависност од другите, што се рефлектира во нивната немотивираност, веќе споменатата ниска самодисциплина и неможноста да ги иницираат или исполнуваат своите обврски.
Рани проблеми во однесувањето – до 13 години веќе покажуваат во своето однесување склоност кон лажење, изневерување, насилство врз слабите, бегство од дома, користење алкохол, дрога, рани сексуални активности, палење пожари.
Недостаток на реални долгорочни цели – неспособност или постојани неуспеси при правење и извршување на долгорочни планови и цели. Таквите личности „талкаат“ бесцелно низ животот без даден правец. Тие го живеат животот од денес до утре.
Промискуитетно сексуално однесување – често се впуштаат во кратки, површни и чести секс врски и бираат сексуални партнери по случаен избор. Знаат да одржуваат неколку „љубовни“ врски во исто време.
Често се впуштаат во кратки и бројни врски – затоа што не се во состојба да се врзат за никого и ништо.
Малолетничка деликвенција – сериозните проблеми во однесувањето се веќе многу видливи на возраст од 13 до 18 години. Тие се многу агресивни, манипулативно програмирани и влегуваат во криминални активности или некој друг антагонистички аспект во смисла на искористување на другиот за задоволување на нивните потреби.
Дали сте малку загрижени сега?
Самото присуство на некои од овие особини кај дете/личност не значи автоматски дека вашето дете или ваша блиска личност е психопат.
Во психијатријата, бодирањето се користи во однос на присуството и степенот на експресивност на секоја од овие особини, така што крајниот резултат покажува дали некој „страда“ од психопатија или социопатија или не.
Прогнози за напредок?
За жал, за психопатите нема спас. Ниту психотерапијата не помага. Бидејќи од таква личност не може да се очекува добро, неопходно е да се преземат одредени заштитни мерки. Постојат три методи во психијатријата, иако границите меѓу нив понекогаш не се целосно јасни.
– Раскинување на сите врски со таква личност;
– држење на растојание;
– Влегување во директен конфликт. Тоа е дефинитивно најлошата опција. Сè на сè, ако животот ве зближи на некој начин со ваква личност, најдобро е да побегнете без да се завртите.
Ако во нешто од ова го препознавате вашиот тинејџер, задолжително побарајте стручна помош.
Текстот е од ТУКА.